Τι εξετάζεται;
Το οστό είναι ένας άκαμπτος, σκληρός συνδετικός ιστός που αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος του ανθρώπινου σκελετού. Είναι ένας ζωντανός, αναπτυσσόμενος ιστός που αλλάζει σε ποσοστό περίπου 10% κάθε χρόνο. Οι οστικοί δείκτες είναι εξετάσεις αίματος και ούρων που ανιχνεύουν τα προϊόντα της οστικής ανακατασκευής και βοηθούν στον χαρακτηρισμό του ρυθμού της οστικής απορρόφησης και/ή του σχηματισμού ως παθολογικά αυξημένο, κάτι που ίσως υποδηλώνει διαταραχή των οστών. Οι δείκτες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν στον προσδιορισμό του κινδύνου που έχει ένα άτομο να πάθει κάταγμα κάποιου οστού και για την παρακολούθηση της φαρμακευτικής αγωγής ατόμων με σκελετικές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένης και της οστεοπόρωσης.
Το οστό αποτελείται κυρίως από κολλαγόνο τύπου l, ένα δίκτυο πρωτεΐνης που του προσδίδει αντοχή καθώς και φωσφορικό ασβέστιο, ένα μεταλλοποιημένο σύμπλοκο που προσδίδει στο σκελετό σκληρότητα. Αυτός ο συνδυασμός από κολλαγόνο και ασβέστιο προσφέρει στο οστό σκληρότητά αλλά και ευελιξία να αντέχει το βάρος και την πίεση. Περισσότερο από το 99% του ασβεστίου που υπάρχει στο σώμα περιέχεται στα οστά και τα δόντια, ενώ το μεγαλύτερο μέρος από το 1% που υπολείπεται βρίσκεται στο αίμα.
Στην διάρκεια της ζωής του ατόμου, τα οστά αναδιαμορφώνονται συνεχώς για να διατηρήσουν την υγιή δομή τους ανάλογα με τις ανάγκες του. Δύο είναι οι κύριοι τύποι κυττάρων στα οστά: οι οστεοβλάστες και οι οστεοκλάστες. Οι οστεοβλάστες είναι τα κύτταρα που δημιουργούν νέο οστό, αλλά και οι πρώτοι που ενεργοποιούν την οστική απορρόφηση διεγείροντας τους οστεοκλάστες, οι οποίοι χρησιμοποιώντας οξέα και ένζυμα καταστρέφουν μικρές ποσότητες που πρωτεϊνικού δικτύου των οστών στις περιοχές που χρειάζονται ενίσχυση.
Οι οστεοβλάστες ξεκινούν τον σχηματισμό του νέου οστού εκκρίνοντας διάφορες ενώσεις που βοηθούν στη δημιουργία νέου δικτύου πρωτεΐνης, το οποίο στη συνέχεια ενισχύεται με ασβέστιο και φωσφορικό άλας. Αυτή η διαδικασία αναδιαμόρφωσης, λαμβάνει χώρα σε ένα μικρό ποσοστό του σκελετού για να διατηρήσει το σώμα ζωντανό και ανθεκτικό.
Κατά την πρώιμη παιδική και εφηβική ηλικία, το νέο οστό δημιουργείται πιο γρήγορα από ότι το παλιό οστό καταστρέφεται. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τα οστά να γίνονται μεγαλύτερα, βαρύτερα και πυκνότερα. Ο σχηματισμός νέου οστού γίνεται γρηγορότερα από την οστική απορρόφηση μέχρι το άτομο να φτάσει τη μέγιστη οστική μάζα του (μέγιστη οστική πυκνότητα και αντοχή) γύρω στην ηλικία 25 με 30. Μετά από αυτήν την περίοδο αιχμής, η οστική απορρόφηση γίνεται ταχύτερα από τον σχηματισμό του νέου οστού, οδηγώντας σε απώλεια οστού. Η ηλικία στην οποία ένα άτομο αρχίζει να εμφανίζει συμπτώματα της οστικής απώλειας εξαρτάται από την ποσότητα του οστού που δημιουργήθηκε κατά την νεαρή του ηλικία και από τον ρυθμό της οστικής του απορρόφησης. Οι γυναίκες παρουσιάζουν τα συμπτώματα αυτά νωρίτερα από τους άντρες, επειδή ίσως δεν έχουν σχηματίσει τη μέγιστη ποσότητα οστού κατά την περίοδο αιχμής και επίσης, σε κάποιες γυναίκες, μετά την εμμηνόπαυση ο ρυθμός της απώλειας οστού επιταχύνεται.
Διάφορες ασθένειες και παθολογικές καταστάσεις μπορούν να προκαλέσουν ανισορροπία μεταξύ οστικής απορρόφησης και σχηματισμού. Οι οστικοί δείκτες μπορούν να φανούν χρήσιμοι στην ανίχνευση ανισορροπίας και απώλειας οστικής μάζας. Οι οστικοί δείκτες μελετούνται συνήθως για την αξιολόγηση και τον έλεγχο της οστεοπόρωσης, τόσο αυτής που σχετίζεται με την ηλικίας, όσο και της δευτερογενούς οστεοπόρωσης, δηλαδή της απώλειας οστικής μάζας που οφείλεται σε υποκείμενη νόσο. Η οστική απώλεια μπορεί να σχετίζεται με παθολογικές καταστάσεις όπως, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, ο υπερπαραθυρεοειδισμός, η νόσος του Cushing, η χρόνια νεφρική νόσος, το πολλαπλό μυέλωμα, ή με παρατεταμένη χρήση φαρμάκων όπως, αντιεπιληπτικά, γλυκοκορτικοειδή ή λίθιο.
Παρακάτω παρατίθεται μια λίστα ορισμένων δεικτών οστικής απορρόφησης και σχηματισμού, οι οποίοι μετριούνται από δείγμα αίματος και/ή ούρων. Οι έρευνες συνεχίζονται για την ανίχνευση νέων βιοδεικτών που θα μπορούν να προβλέψουν τη μη φυσιολογική απώλεια οστού σε διάφορες παθολογικές καταστάσεις. Απαιτείται μεγάλη προσοχή στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων των εξετάσεων, δεδομένου ότι μπορούν να επηρεάζονται από την διατροφή, την άθληση και την ώρα της ημέρας που συλλέγεται το δείγμα.
Το Διεθνές Ίδρυμα Οστεοπόρωσης (IOF) και η Διεθνής Ομοσπονδία Κλινικής Χημείας (IFCC) συνιστούν δύο εξετάσεις αίματος για την αξιολόγηση του οστικού μεταβολισμού:
• Εξέταση αίματος για το C-τελοπεπτίδιο (C-τερματικό τελοπεπτίδιο κολλαγόνου τύπου 1 [CTx] ως δείκτης για την οστική απορρόφηση.
• Εξέταση αίματος για το P1NP (Ν-τελικό προπεπτίδιο προκολλαγόνου τύπου 1) ως δείκτης του σχηματισμού των οστών.
Άλλες εξετάσεις οστικών δεικτών που μπορεί να φανούν χρήσιμες:
• Ν-τελοπεπτίδιο (Ν-τερματικό τελοπεπτίδιο κολλαγόνου τύπου 1 [NTx])
• Δεοξυπυρινιδολίνης (DPD)
• Τελοπεπτίδιο πυριδινίου
• Ανθεκτική σε τρυγικό όξινη φωσφατάση (TRAP) 5β
• Οστική-αλκαλική φωσφατάση (ALP)
• Οστεοκαλσίνη (οστική πρωτεΐνη gla)
Για επιπλέον πληροφορίες για αυτές τις εξετάσεις, ανατρέξτε στην ενότητα «Πώς χρησιμοποιείται;»
Πως συλλέγεται το δείγμα;
Δείγμα αίματος συλλέγεται με την εισαγωγή βελόνας σε μια φλέβα στο χέρι. Κάποιες φορές, συλλέγεται δείγμα ούρων, τυχαίο ή μη, σε ειδικό δοχείο που παρέχεται από το εργαστήριο.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Εάν οι συγκεκριμένες ιατρικές εξετάσεις προκαλούν σε εσάς ή σε αγαπημένα σας πρόσωπα, αμηχανία, ή δυσκολία να διαχειριστείτε την κατάσταση σας, θα μπορούσατε να διαβάσετε ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω άρθρα: Coping with Test Pain, Discomfort, and Anxiety (Αντιμετωπίζοντας τη δοκιμασία του πόνου, τη δυσφορία και το άγχος), Tips on Blood Testing (Μικρές συμβουλές για τις εξετάσεις αίματος), Tips to Help Children through Their Medical Tests (Σύντομες συμβουλές να βοηθήσετε τα παιδιά για την υποβολή τους σε ιατρικές εξετάσεις), και Tips to Help the Elderly through Their Medical Tests (Σύντομες συμβουλές να βοηθήσετε τα ηλικιωμένα άτομα για την υποβολή τους σε ιατρικές εξετάσεις).
Ένα ακόμη άρθρο, το «Ακολουθήστε Αυτό Το Δείγμα» (Follow That Sample), παρέχει σύντομες πληροφορίες για τη συλλογή και την διαδικασία λήψης δείγματος αίματος και καλλιέργειας φαρυγγικού δείγματος.
Χρειάζεται κάποια προετοιμασία για να εξασφαλιστεί η ποιότητα του δείγματος;
Μπορεί να είναι απαραίτητη η γρήγορη εξέταση του δείγματος. Πολλές φορές η συγκέντρωση των οστικών δεικτών διαφέρει στο αίμα και τα ούρα, ανάλογα με την ώρα της ημέρας (ημερήσια διακύμανση), άρα η χρονική λήψη του δείγματος μπορεί να είναι σημαντική. Ακολουθήστε προσεκτικά τις οδηγίες που σας δίνονται για την ώρα λήψης του δείγματος, όπως και για τη συλλογή των δεύτερων πρωινών ούρων.
